“რა ენა წახდეს, ერიც დაეცეს”.
 .დედა ენა არის უფლის კურთხევით ჩვენ წინაპართაგან აღშენებული უწმინდესი ტაძარი, რომელსაც სვეტებად უდგანან სამშობლო ქვეყნის მოღვაწენი; დანგრევა მისი ადვილია, ხოლო აღდგენა ფრიად ძნელი.

 ***

ქართული ენის “დღე”

ქართველი კაცისთვის ცხოვრების უმთავრესი არსი დასაბამიდან იყო ენა, მამული, სარწმუნოება, რომლისთვისაც თავის გაწირვა სავალდებულო კი გახლდათ, მაგრამ სამწუხაროდ მცირეოდენნი და ლაჩარნი ამას ვერ აკეთებდნენ, რადგან სულგაყიდულები, სამშობლოსა და ერისგან განდგომილები, მოძულებულნი იყვნენ. ენა განძია ერისა, რომელსაც საკუთარი თავივით მართებს მოვლა-გაფრთხილება, შენახვა და დაცვა მომხდურთაგან, რადგან მტრისთვის უდიდეს გამარჯვებას ნიშნავს

შეტეულისთვის ენის წართმევა, დედა ენაზე მეტყველების აკრძალვა, მითუფრო მაშინ, თუკი დამონებული და უღელდადგმული ამას საკუთარი ნებით, ზოგჯერ სიამოვნებითაც აკეთებს.

“რა ენა წახდეს…”. ვიცით და გვსმენია ამ დამაფიქრებელი, უფრო კი გამაფრთხილებელი ჩაგონების დანიშნულება და მიზანი … და თავგადაკლულები, კბილებით ვიცავთ უძველესსა და ულამაზესს, დედასავით სანუკვარსა და უსაყვარლესს, უმშვენიერესსა და ტკბილხმოვანს, უმდიდრეს ენას ქართულს. თავს ვწირავთ, სიცოცხლეს ვანაცვალებთ მის შენარჩუნებას და დაფარვას, თავდაუზოგავად ვიღვწვით მომავალი თაობისთვის შეუბღალავად და ნირშეუცვლელად გადასაცემ დასატოვებლად. ვიცით ქართველებმა ჩვენი ენის ძალა და ფასი, მისი დანიშნულება და ღონე, რადგან მამულთან და სარწმუნოებასთან ერთად არნახულ შემოტევებისგან გადარჩენილებსა და თავდახსნილებს, დღესაც ქართულად გვალაპარაკებს. და განა მარტო ჩვენ. ქართულად მეტყველებაზე ბევრ ქვეყანაში სურვილობენ, გულით სწადიათ მისი დაუფლება.

და მაინც, საზოგადოების მცირე ნაწილი ისევ სხვის ენაზე “ჟღურტულს” არჩევს, რადგან თურმე ნუ იტყვით და მისით “გავუცვნივართ” ევროპას, მსოფლიოს, მისით “გაგვიხელია” თვალი, მისით მოგვიდენია “ტყაპანი” მსოფლიო ცივილიზაციაში. ამიტომაც უნდა ვეთაყვანოთ თურმე მას, მუხლებზე უნდა ვიხოხოთ და ტერფები ვულოკოთ ჩვენს მერე რამოდენიმე საუკუნის მოგვიანებით ამეტყველებულებს, თუკი მიწიერი ცივილიზაციის “წყლის გადასხმა და ფიზიკურად გადარჩენა” გვწადია. სხვა დანარჩენ შემთხვევაში, თურმე დასაღუპავადა ვყოფილვართ განწირულები.

ეს გვესმოდა და ამას ჩაგვჩიჩინებდნენ დღენიადაგ იმპერიული იდეოლოგიის ყურმოჭრილი, სულგაყიდული “მეცნიერ”-პროპაგანდისტები, “აღმზრდელები თუ პროფესორ მასწავლებლები”, კულტურის, ლიტერატურის და საერთოდ, ინტელიგენციის იმ ნაწილის წარმომადგენლები, რომლებისთვისაც სრულიად უცხო იყო და გაუგებარი “მშობლიური”ენისთვის თავის გამოდება, ხელის გამოღება, მისთვის გამოსარჩლება და სასიკეთოს თქმა. პირიქით, ერის ეს “აღზევებული, მოაზროვნე” ნაწილი თავგადაკლული მომხრე გახლდათ “დიდი ენის” საფუძვლიანი დამკვიდრებისა, მასზე მეტყველებისა და სწავლა საქმიანობისა. ამიტომაც ელაპარაკებოდნენ გაჩენის დღიდან “საჭირო, გამოსადეგ” ენაზე თავიანთს ნაშიერებს და წამითაც არ უფიქრდებოდნენ ჩადენილ დიდ ცოდვას, შეგნებულად რომ წიხლავდნენ, უარყოფდნენ ენას ქართულს.

სანაცვლოდ, კომუნისტის მანდატიანი, სახელმწიფო “მმართველების” კარზე აღზევებულები გულუხვად საჩუქრდებოდნენ თანამდებობრივი სავარძლებით, ბინებით, აგარაკებით, ტკბილი ცხოვრებისთვის საჭირო ყველა სიკეთით. ასე ბანდნენ ერთმანეთს სიბინძურეში გასვრილ ხელებს ბედნიერი და კმაყოფილი პატრონ ქვეშევრდომები და ყველაფერს აკეთებდნენ ურგები უპირატესობის, უფლებების, ბედნიერი და უზრუნველი ყოფის სამუდამოდ შენარჩუნებისთვის. და აკეთებდნენ კიდეც უცხო ენაზე “აღზრდილ განათლებულ” შთამომავლობას მემკვიდრეობით უტოვებდნენ მრუდე გზით ხელში ჩაგდებულ საცხოვრებელსა და ქონებას, სამეცნიერო წოდებებს, მშობლიური პარტიისადმი სამარცხვინო ლაქიაობას, კრინტსაც არა ძრავდნენ უმთავრესსა და უპირველესზე ენაზე, მამულზე, სარწმუნოებაზე. ან კი რად იტყოდნენ, რა ჰქონდათ სათქმელი, თავათ უსასრულოდ შორს მდგომებს ყოველივე ამისგან.

სამაგიეროდ, ვერ ისვენებდნენ და გულს ვერ იოკებდნენ, სულიერად და ფიზიკურად ბობოქრობდნენ ეროვნულ განმათავისუფლებელ მოძრაობაში გაერთიანებული მეცნიერებისა და კულტურის, ლიტერატურის, ინტელიგენციის იმ დიდ ნაწილში თავმოყრილი პიროვნებები, ერის საღად მოაზროვნე უმრავლესობა, რომლებსაც ამქვეყნად არსებობა ვერ წარმოედგინათ და არც უნდოდათ სამიგვახსოვს 1978 წლის აპრილის ის მღელვარე და შფოთიანი დღე, თბილისის ქუჩებში მოზღვავებული აბობოქრებულ აფოფრილი მოსწავლე და სტუდენტი ახალგაზრდობა, მუშა მოსამსახურეები, ხელოვნების, ლიტერატურის, ინტელიგენციის საღად მოაზროვნე ნაწილი, ქართული ენის მოსიყვარულე და დამცველი დიდ პატარა, მზად რომ იყვნენ სიცოცხლე გაეღოთ წინაპართა ენის შენარჩუნებისთვის. არნახული იყო და გაუსაძლისი იმპერიიდან წამოსული დაწოლა და შემოტევა. სამარცხვინო იყო და შესაჩვენებელი საქართველოში, წითელი იმპერატორისა და მისი ხროვის არაადამიანური სურვილის აღმსრულებელი მაშინდელი ქვეყნის “მმართველების” ცდა და მონდომება, დავალების შესასრულებლად. მაგრამ, სძლია ბოროტებას სიკეთემ, ნათელმა ჯურღმულს, ცოდნამ უმეცრებას, ჭეშმარიტებამ სიყალბეს, სიყვარულმა სიძულვილს, ერთგულებამ ღალატს, ბევრმა ცოტას და ენამ ქარუთლმა ისევ გაიმარჯვა. შეუძლებელი გახდა იბერთა სამეტყველო დიდებული ბგერების ჩახშობა დამუნჯება და რაოდენ მწარეა, მტკივნეულია და სამარცხვინო, მკრეხელობაა, რომ ამ თავგანწირვასა და თავდადებას დღეს ასე უტიფრად, უსირცხვილოდ მიიწერენ პიროვნებები, ცეცხლითა და მახვილით რომ უტევდნენ ქართველთა ენას, თავათ სულგაყიდულები, ყოველ ღონეს ხმარობდნენ ერის დასაჩოქებლად. და როცა არაფერი გაუვიდათ, ვერაფერს გახდნენ, ჩრდილოეთელი პატრონისგან ნაბრძანებ “დათმობაზე” წავიდნენ, უკან დაიხიეს, მზაკვრული ნიღაბი აიფარეს, რადგან უკვე მათთვის საშიშად ძლიერდებოდა ეროვნული მოძრაობა. სწორედ ამ “დათმობის ტაქტიკური”სვლა გახლდათ თბილისში დედა ენის ძეგლის დადგმა. თუმცა, ამ გულისამრევი ფარსისა არავინ იწამა. ყველამ იცოდა, რომ იგი მახე, ავბედითი ხაფანგი იყო დაგებული თავისუფლების მოსურვილე, მშობლიური ენის დამცველი პიროვნებების უვნებელსაყოფად. მაგრამ, ვერც ამ ფარისევლობამ და თვალთმაქცობამ გაჭრა. თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობის მოპოვებისთვის აგორებული ტალღის დაოკება უკვე ვერავითარ ფანდსა და ეშმაკობას, ვერანაირ პირფერობასა თუ “დათმობას” აღარ შეეძლო.

სამოცდათვრამეტი წლის აპრილის შემდეგ, კომუნისტური რეჟიმის, წითელმანდატიანების უმწვავესი მარწუხების, არნახული დაწოლისა და დევნა შევიწროების მიუხედავად, ქართველი ერი ყოველწლიურად მიზანდასახულად აღნიშნავდა ენის დიდებულსა და საჭირო დღეს. ეს მართლაც უდიდესი მოვლენა გახლდათ იბერთა ცხოვრებაში, რადგან ენის ზეიმის დღეს, სულიერად და ფიზიკურად განწმენდილი ქართველები ბედნიერები ეგებებოდნენ სასურველ მოვლენას, დაუფარავად და თამამად შეჰხაროდნენ, ესიყვარულებოდნენ უმშვენიერესსა და ტკბილხმოვან, უძველესსა და უმდიდრეს ენას. მომეტებულად, 1989 წლის 9 აპრილის შემდეგ აღნიშნავდა ქართველობა ენის დღეს. მაგრამ, დიდხანს აღარ გაგრძელდა საამო ხანა. შარშან, შექმნილი ვითარების გამო, შეუძლებელი გახდა ბრწყინვალე დღის აღნიშვნა. სასოწარკვეთილმა ხალხმა ვერაფრით შეძლო ჩვეული სიყვარულისა და პატივისცემის გამოხატვა. დაღლილ, შეურაცხყოფილ საქართველოს ნამდვილად არ შეეფერებოდა ზეიმი და აღარც ხალისი ჰქონდა თბილი, ღიმილიანი სიტყვის თქმისა. ადამიანებს მომავლის იმედიღა შერჩათ და ვაი, რომ იგი კიდევ უფრო სავალალო, სამარცხვინო გამოდგა.

და დაგვიდგა წლევანდელი დღე ქართული ენისა. უამრავმა ხალხმა მოიყარა თავი უდიდესი ქართული მესიტყვის, ქართული პოეტური სიტყვის გენიის ძეგლთან და როდესაც იქ შეკრებილთ უნდა წარმოეთქვათ სიტყვა ქართული, ჯადოსნური, საამოდ სასმენი, ბგერების ნაცვლად იქაურობა რკინა რეზინის ხელკეტების ზუზუნსა და სათაყვანებელ ენაზე მეტყველი გამძვინვარებული შავსათვალიან, საღეჭ რეზინიან, შავ ქურთუკ-პერანგ-შარვალ-ფეხსაცმლიან, სახეალანძული ახალგაზრდების ლანძღვა – გინებასა და ბილწსიტყვაობაში ჩაიძირა. თუმცა, ეს მთლად საკვირველი და მოულოდნელი არ ყოფილა, რადგან წინა საღამოს, მილიციის სამმართველოს შეფის “სიტყვაკაზმული” სატელევიზიო გამოსვლის მერე, ცხადი გახდა, რომ “დემოკრატიული” ხელისუფლება კვლავაც მიმართავდა მრავალგზის წარმატებით გამოყენებულ ხერხს უმოწყალოდ ეცემათ, არგასაგონად ელანძღათ უდანაშაულო ხალხი, დაეღვარათ სისხლი. ეს ყველაფერი იქ, ზევით დაიგეგმა, რითაც კიდევ ერთხელ დაუმტკიცდებოდა “ერთმორწმუნე” პატრონს ერთგულება და მოკრძალება. კიდევ ერთხელ თვალნათლივ წარმოაჩენდნენ თუ როგორ იდევნება და იწიხლება სული ქართული, სიტყვა იბერიული, როგორ ითელება ნება ქართველებისა, უფლება ერისა და ეს სხვა არაფერია, თუ არა აშკარა უარყოფა ენისა, მამულისა, სარწმუნოებისა.

ეს იყო ქართული ენის შეგინების, აბუჩად აგდების, დაწიხლვისა და შეურაცხყოფის, ჩაქოლვისა და დასჯის, სიკვდილის დღე.

თუმცა, დამსჯელთა ბანაკს მიტმასნილმა ერთმა “ჟურნალისტმა” ქალმა, გაზეთ “თბილისის”ფურცლებიდან “შეძრულმა და გაოგნებულმა” გვაუწყა, რომ პრეზიდენტის მომხრეებმა საშუალება არ მისცა ქართული ენის საზეიმო აღნიშვნისა (ალბათ, “ჟურნალისტს” შარშან, ზაფხულში, თბილისობანასნაირად აღნიშნული “გაერობანას” დღესასწაულის მსგავსი პროვინციული სანახაობის ხილვა სურდა). ის კი გულმოდგინედ მიჩქმალა, “ვერ დაინახა”, თუ რაოდენ სისასტიკითა და დაუნდობლობით გაუსწორდნენ “რაინდი” მილიციელები ქართული ენის ხელშეუხებლობის დამცველსა და ქომაგ ხალხს. მათგან დანთხეული სისხლიც, თურმე “საღებავი” ყოფილა, ოსტატურად რომ “გადაუსხამთ” მანდილოსნებს ჭაღარა თმებზე (!).

ვერაფერს ვიტყვით, ასეთია დღევანდელი “გამარჯვებულების” მოქმედების პრინციპი, ასეთია მათი სამეტყველო ქართული ენა. არ უნდა გვიკვირდეს, ასეთნაირად აღნიშნული ქართული ენის “დღე”.

გაზეთი “ნათლისვეტი”

1993 წელი, აპრილი.

 ***

 უმთავრესი მრწამსის გარეშე. თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობის მოპოვების სურვილს ვერ გადაწონიდა ვერანაირი ოქრო და ვერცხლი, ვერანაირი უზრუნველი და მშვიდი ცხოვრება, ვერანაირი წითელი წოდებები და ტიტულები. შეუძლებელი იყო ორსაუკუნოვანი მონობის უმძიმესი უღლის კვლავაც ტარება და უცხოს დაკრულზე ცეკვა ბუქნაობა. უძველესი და უმშვენიერესი ქართული ენა ვერაფრით აიტანდა სიცივითა და ყინულით გაჟღენთილი მკაცრი, მშრალი მეტყველების შეუფერებელ მეტოქეობას. შეუძლებელი იყო ამაყი და გოროზი იბერიული სიტყვის, მასზე მეტყველთა მუშტითა თუ იარაღით დაჯაბვნა. უძლური იქნებოდა ყოველგვარი ძალმომრეობა შეუდრეკელ ნებაზე, ურყევ სულზე გამარჯვებისთვის. ესეც არ იყოს, როგორც უკვე ვთქვით ენას, მამულსა და სარწმუნოებას ყოველთვის ერის უმრავლესობა, მისი ღირსეული წინამძღოლები იცავდნენ და უფრთხილდებოდნენ, სიცოცხლეს სწირავდნენ იბერიის არსებობისთვის აუცილებელი ამ ფესვების შესანარჩუნებლად.

ყოველთვის ბევრი მტერი ჰყავდა ენას ქართულს, მაგრამ ვერავინ შეძლო მასზე გამარჯვება, უკლებლივ ყველამ მცირე თუ მრავალრიცხოვანმა მეტოქემ სასტიკი მარცხი იწვნია, ენა იბერთა უძლეველი და შეუვალი დარჩა. ნუღარ გადავიხედებით საუკუნეების მიღმა, ნუ განვიახლებთ ტკივილითა და განსაცდელით მოყენებულ ურიცხვ იარებს და თხუთმეტი წლის წინანდელი არნახული, გაუგონარი შემოტევა გავიხსენოთ, “მფარველმა და ერთმორწმუნე” მეზობელმა რომ გვარგუნა. თუმცა, რა დაგვავიწყებს, რა გაახუნებს იმ საშინელსა და ბნელ პერიოდს, წითელი სატანა გაშმაგბული რომ ლამობდა ცურტაველის, გორგასლის, დავითის, თამარის, რუსთაველის, გურამიშვილის, ილიას, აკაკის, ვაჟას, კონსტანტინეს ენის მოსრასა და შეურაცხყოფას, იბერთა დამუნჯებასა და უცხოურ ენაზე ალუღლუღებას.

მაგრამ, ამაო იყო და უშედეგო წითელი ურჩხულის, საქართველოში მისი ერთგული, საიმედო საყრდენის, მისი ნება სურვილის უსიტყვოდ აღმსრულებლის მაშინდელი ხელმძღვანელობის ცდა და ბრძოლა. ისინი ვერაფერს დააკლებდნენ ხალხის ნებას, ეროვნულ განმათავისუფლებელი მოძრაობის წინამძღოლთა ზვიად გამსახურდიასა და მერაბ კოსტავას თავგანწირვას.